Chức năng giám sát của Quốc hội Việt Nam

*Các bản Hiến pháp của Việt Nam trước đây và bản hiện hành dành rất nhiều sự quan tâm đến việc quy định chức năng giám sát của Quốc hội. Hiến pháp năm 1959, Hiến pháp năm 1980 và hiện nay Hiến pháp năm 1992 đều quy định chức năng này là giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của bộ máy nhà nước từ lập pháp hành pháp, tư pháp ở trung ương đến các cơ quan nhà nước ở địa phương, thậm chí cho đến tận các hành vi của mọi công dân. Sự quy định quá nhiều chủ thể bị Quốc hội giám sát, làm cho công việc giám sát của Quốc hội Việt Nam thiếu đi một trọng tâm cần phải giám sát là hoạt động của Chính phủ - hành pháp. Trong khi đó, chức năng giám sát của lập pháp các nước trên thế giới chỉ tập trung vào công việc của hành pháp.

Cũng như các nước tư sản thuộc chế độ đại nghị, Quốc hội Việt Nam thực hiện chức năng giám sát bằng các hình thức: Nghe báo cáo của các cơ quan nhà nước tại các kỳ họp; các đại biểu có thể thực hiện quyền chất vấn của mình tại kỳ họp hoặc ngoài kỳ họp, và cuối cùng, các đại biểu Quốc hội thực hiện chức năng giám sát bằng các đoàn kiểm tra, thường là các đoàn kiểm tra của các Ủy ban và Hội đồng dân tộc của Quốc hội.

Hoạt động giám sát có những đặc thù gần tương tự như hoạt động của cơ quan xét xử, cần phải có thời gian, cần phải có thủ tục như một phiên xét xử, thậm chí cũng có thể cần đến cả luật sư bào chữa của các bên, vì vậy, phiên họp toàn thể - hình thức hoạt động cơ bản của Quốc hội - nhiều khi không đáp ứng được các yêu cầu này, nên hoạt động giám sát khó có hiệu quả. Do đó, cũng như chức năng lập pháp, Quốc hội cần phải thực hiện chức năng giám sát này tại các phiên họp tương ứng của các Ủy ban.*

Hoạt động của Quốc hội tập trung vào các Ủy ban bởi những lẽ sau đây: i) các quyết định của Quốc hội ngày càng mang tính chuyên môn mà không thể tất cả các đại biểu đều có đầy đủ khả năng giải quyết; ii) với thành phần khoảng trên dưới 500 người, không cho phép Quốc hội giải quyết các nhiệm vụ phức tạp, lại mang cả tính chuyên môn “một đại biểu thì quá ít, mà cả Quốc hội thì lại quá nhiều. Đó là nguyên nhân vì sao các Uỷ ban là hình thức hoạt động hiệu quả ở Quốc hội trong trường hợp cần phải điều tra, làm rõ một vấn đề nào đó liên quan đến chuyên môn”;4 iii) các đại biểu Quốc hội do dân bầu ra với những trình độ chuyên môn đa dạng, không phải đại biểu nào cũng có thể có chuyên môn đáp ứng giải quyết những vấn đề mà Quốc hội cần quyết định.

Giám sát trở thành chức năng chính của Quốc hội, thì giám sát cũng là chức năng chính của Hội đồng và các Ủy ban. Muốn thực hiện tốt chức năng giám sát, chỉ có một cách là phải có kỹ năng thực hiện chức năng giám sát của các Ủy ban của Quốc hội.