Kiểm sát viên tranh luận: Vẫn còn “sạn”

Kiểm sát viên tranh luận: Vẫn còn “sạn”
Trong hội nghị chuyên đề nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử hình sự, VKSND TP.HCM đã đưa ra nhiều ví dụ cụ thể để rút kinh nghiệm về chất lượng tranh tụng còn hạn chế của không ít kiểm sát viên...
Theo đánh giá của VKSND TP, có những phiên tòa mà kiểm sát viên chưa chú ý theo dõi để nắm bắt diễn biến, đặc biệt là rất thiếu tích cực tham gia xét hỏi.

Cả phiên xử chỉ hỏi… hai câu

Chẳng hạn trong phiên xử bị cáo Nguyễn Thị Hiệp về tội truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy hồi tháng 12-2011, kiểm sát viên chỉ hỏi bị cáo đúng hai câu: “Tại sao bị cáo không bán đĩa công khai?”, “Bị cáo chỉ nghĩ là vi phạm hành chính?” rồi… không hỏi gì thêm.

Tương tự, vụ Nguyễn Văn Hiếu vi phạm các quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ, kiểm sát viên cũng chỉ hỏi bị cáo hai câu: “Thấy VKS truy tố bị cáo có sai không?”, “Khả năng bồi thường của bị cáo như thế nào?” là kết thúc phần xét hỏi.

Ở một vụ khác, vụ Trần Tuấn Anh cùng đồng bọn cướp tài sản, không đến nỗi quá lười hỏi như các đồng nghiệp nhưng đại diện VKS lại thường xuyên đưa ra những câu hỏi theo kiểu mớm cung: “Bị cáo dừng xe cảnh giới đúng không?”...

Luận tội theo… mẫu

Còn trong phần tranh luận, nhiều bản luận tội của các kiểm sát viên chưa đảm bảo tính logic và sắc bén, không phù hợp với nội dung vụ án.



Kiểm sát viên đang tranh luận tại một phiên tòa lưu động. Ảnh chỉ mang tính minh họa: HTD

Ví dụ như trong phiên xử vụ Dương Hồng Điếu phạm tội cố ý gây thương tích, kiểm sát viên luận tội như sau: “Thời điểm thực hiện hành vi phạm tội, bị cáo là người chưa thành niên nhưng có sức khỏe bình thường, có khả năng lao động, có đủ nhận thức hiểu biết về việc làm của mình là gây thương tích cho người khác là hành vi vi phạm pháp luật và sẽ bị trừng trị nhưng vẫn cố ý thực hiện... Lợi dụng lúc nạn nhân đang đuổi theo mà bị cáo đã quay lại và dùng dao đâm vào lưng rồi bỏ chạy là xem thường kỷ cương pháp luật, là nguy hiểm cho trật tự xã hội”.

Theo VKSND TP, cách luận tội này thường được sử dụng chung như là luận tội mẫu cho từng loại tội, dẫn đến việc đánh giá không khách quan, không đúng bản chất của tội phạm. Có vụ, bị cáo làm thợ đá hoa cương đang chạy xe ô tô chuyên dụng chở hàng hóa, chẳng may gây tai nạn trên địa bàn quận 7. Vậy mà kiểm sát viên lại luận tội rằng bị cáo… lười lao động, muốn hưởng thụ với động cơ tham lam liều lĩnh, phạm tội bất chấp thủ đoạn...

Không tranh luận với luật sư

Đặc biệt, cho đến nay vẫn có những kiểm sát viên từ chối tranh luận lại với sự phản biện của luật sư.

Trong phiên xử vụ Lê Minh Thịnh, Ngô Văn Nhân về tội giết người, luật sư bào chữa của Thịnh cho rằng thân chủ mình không phạm tội này bởi cái chết của nạn nhân là do hành động thái quá của Nhân gây ra. Kiểm sát viên chỉ tranh luận Thịnh đưa dao cho Nhân nên Nhân phạm tội gì thì Thịnh là đồng phạm tội ấy. Luật sư không đồng tình, có sự phản biện lại thì kiểm sát viên chỉ đối đáp bằng một câu “giữ nguyên ý kiến”.

Ngoài ra, có những vụ kiểm sát viên lúng túng khi ra tòa, bị cáo phản cung, chối tội hoặc gặp tình huống phát sinh diễn biến mới, có sự thay đổi so với hồ sơ…

Nắm án không kỹ, không sâu

Theo đại diện VKSND quận 8, việc tranh luận của kiểm sát viên còn có nhiều hạn chế do trước khi xét xử, kiểm sát viên không nắm chắc các chứng cứ buộc tội, gỡ tội, không dự kiến được các tình huống phát sinh. Nhiều vụ án phức tạp, kiểm sát viên chỉ tham gia giai đoạn xét xử, không phải là người kiểm sát điều tra nên hạn chế trong việc phân tích, đánh giá, sử dụng các chứng cứ để bác bỏ quan điểm của bị cáo, luật sư; bị động khi luật sư nêu ra những vấn đề tố tụng trong hồ sơ.

Chính vì nắm vụ án không sâu nên có tình trạng xét hỏi chưa sát, trùng lắp, thiếu toàn diện, chưa phản ứng linh hoạt khi tham gia tranh luận. Vì còn hạn chế trong đối đáp nên có tâm lý ngại tranh luận, không đối đáp hết các vấn đề, lập luận thiếu sắc bén, không thuyết phục, có lúc còn bị động... Thái độ tranh luận đôi khi còn nóng nảy, thiếu bình tĩnh ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả tranh tụng.

Đại diện VKSND quận 9 bổ sung: Ở một số phiên tòa, kiểm sát viên không quan tâm đến phần thủ tục nên không phát hiện chủ tọa thực hiện thiếu để yêu cầu thực hiện đầy đủ mà chỉ trả lời “không có ý kiến”. Trong tranh luận, ngoài câu quen thuộc: “Giữ nguyên quan điểm như quyết định truy tố” thì nhiều khi kiểm sát viên còn nói: “Có đầy đủ căn cứ, cơ sở buộc tội” mà không nêu rõ đó là căn cứ, cơ sở nào…

Viện trưởng VKSND huyện Nhà Bè Nguyễn Hữu Hậu dẫn chứng trong phiên xử một vụ chống người thi hành công vụ, kiểm sát viên khi hỏi người thi hành công vụ thì xưng là “đồng chí” và không nhanh nhạy để phản bác lại lời khai thiếu chính xác của bị cáo dù trong hồ sơ đã khá rõ.

Làm sao nâng chất?

Theo Kiểm sát viên cao cấp Nguyễn Thanh Sơn (Viện Phúc thẩm III VKSND Tối cao), muốn nâng chất tranh luận, tranh tụng của kiểm sát viên tại phiên tòa thì trước hết chất lượng hồ sơ phải tốt. Một hồ sơ mà tố tụng vi phạm, chứng cứ yếu thì dĩ nhiên chất lượng tranh luận, tranh tụng không thể đảm bảo. Đặc biệt, kiểm sát viên phải nắm vững chứng cứ pháp luật khi tranh tụng, nắm được các văn bản hướng dẫn. Ở cấp lãnh đạo thì tùy loại án mà phân công, sử dụng kiểm sát viên phù hợp. Ở cấp phúc thẩm, với những án lớn, phức tạp, ngay khi xử sơ thẩm đã phải bố trí kiểm sát viên ngồi theo dõi để sau này có sự chuẩn bị tốt ở giai đoạn xét xử phúc thẩm...

Thẩm phán Vũ Phi Long (Phó Chánh tòa Hình sự TAND TP.HCM) cho rằng kiểm sát viên phải nắm chắc tố tụng và nội dung diễn biến vụ án ngay từ khi khởi tố, điều tra. Tại phiên tòa, khi luật sư nêu lên các vi phạm tố tụng để nói việc điều tra, truy tố, xét xử không đảm bảo thì kiểm sát viên phải có sự đối đáp thỏa đáng. Kiểm sát viên phải phân tích, làm rõ những vi phạm mà luật sư nêu có phải là nghiêm trọng, có cần phải trả hồ sơ để điều tra bổ sung hay không. Ngoài ra, kiểm sát viên cũng phải có kiến thức pháp lý vững vàng để bảo vệ quan điểm buộc tội, gỡ tội tại phiên tòa với sự hiểu biết, vận dụng đúng đắn các văn bản hướng dẫn...

Thẩm phán, luật sư cũng có trách nhiệm

Để nâng cao chất lượng tranh luận, cạnh sự nỗ lực của kiểm sát viên thì luật sư với vai trò bào chữa cũng phải có sự phối hợp. Đó là dù đứng trên quan điểm bảo vệ thân chủ thì cũng không thể vượt quá các nguyên tắc về tố tụng, bảo vệ sự thật, bào chữa hợp tình hợp lý. Mặt khác, việc tranh luận tại phiên tòa có kết quả hay không còn tùy thuộc khá lớn vào sự điều khiển của chủ tọa. Ví dụ như không cho lặp lại quá hai lần về ý kiến tranh tụng, phải cắt những ý kiến viện dẫn không liên quan đến vụ án. Chủ tọa phải là người nắm bắt được tất cả vấn đề để không bỏ sót. Khi nghị án cũng phải căn cứ trên kết quả tranh tụng để đưa ra phán quyết.

Thẩm phán VŨ PHI LONG,
Phó Chánh tòa Hình sự TAND TP.HCM

Hướng dẫn kịp thời

Cần có văn bản hướng dẫn hoặc quy chế nghiệp vụ quy định cụ thể những thao tác của kiểm sát viên tại phiên tòa mà BLTTHS chưa quy định. Như tư thế khi đối đáp, phát biểu ý kiến; khi kiểm sát viên thẩm vấn có lệ thuộc vào sự điều khiển của chủ tọa hay không; những vấn đề bắt buộc kiểm sát viên phải tranh luận, những vấn đề không bắt buộc để tránh việc vận dụng không thống nhất. Tương tự, các vướng mắc mới nảy sinh cũng cần được hướng dẫn kịp thời. Ngoài ra, hằng năm VKSND Tối cao, VKSND TP cần hệ thống hóa các văn bản hướng dẫn có liên quan đến việc giải quyết các vụ án hình sự để cấp dưới vận dụng dễ dàng.

Một lãnh đạo VKSND quận 9 (TP.HCM